Prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynek willi „Patria” przy ul. Sosnowej 29 w Józefowie w powiecie otwockim.
Willę wybudowano w 1928 r. na terenie tzw. „Osady Śmiłowicze”, która została założona na terenie dawnego Letniska Józefów. Właścicielem folwarku był wówczas Jarosław Stanisław Reiswasser. Między 1928 a 1938 r. w budynku otwarto pensjonat o nazwie „Patria”, a potem „Liliana”. Początkowo służył jako budynek wypoczynkowy dla weteranów i emerytów związanych z SND.
Kolejną przedwojenną właścicielką była Janina Stawicka, a sam pensjonat prowadziła Marianna Sygietyńska. Wiele wskazuje na to, iż była to pierwsza żona Tadeusza Sygietyńskiego, kompozytora i założyciela Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca Ludowego „Mazowsze”, a także stryja Hanny Sygietyńskiej – która po raz pierwszy opisała wysokie walory wilii posadowionych przy Linii Otwockiej.
Około 1950 r. willę przeznaczono na mieszkania komunalne. Przestronne apartamenty zostały podzielone na niewielkie mieszkania, zainstalowano kuchnie i nowe piece. Zamknięto amfiladę salonu, holu i bawialni na parterze. W 1970 r. zmieniono pokrycie dachu, eliminując doświetlające poddasze.
W 2000 r. zabudowano także taras zachodni przygotowując go do całorocznego zamieszkania. Od 2004 r. budynek jest nieużytkowany i niezamieszkały. Liczne włamania oraz obecność osób bezdomnych przebywających okresowo w budynku doprowadziły do uszkodzenia stropów i dekoracji, w tym kradzieży części wyposażenia m.in. reliefu z attyki nad tarasem w osi głównej.
Willa „Patria” jest murowanym, wolnostojącym budynkiem, zlokalizowanym po zachodniej stronie linii klejowej biegnącej w kierunku Warszawy, około 600 metrów od stacji kolejowej. Budynek jest dwukondygnacyjny, wykonany w technologii tradycyjnej. We wnętrzach zachowały się egzemplarze stolarki drzwiowej: drzwi wewnętrzne jedno- i dwuskrzydłowe wykonane w konstrukcji ramowo-płycinowej z prześwitami i czterokwaterowym nadświetlem prowadzące na werandy i zachowane drewniane profilowane ościeżnice z nadświetlami wewnątrz.
W pomieszczeniach na piętrze znajdują się proste piece kaflowe z białych kafli, jeden z zaokrąglonymi narożnikami i drugi zwieńczony dekoracyjnym gzymsem. We wszystkich pomieszczeniach za wyjątkiem łazienki zachowane są oryginalne podłogi deskowe, a na podestach i w przedsionku płytki ceramiczne. Stropy nad piwnicą wykonano w postaci płyt ceramicznych, odcinkowych opartych na belkach stalowych.
Stan zachowania budynku jest zły. Na elewacjach dostrzec można liczne złuszczenia, odspojenia jak i duże ubytki w tynku i detalach architektonicznych. W przyziemiu widoczne są również ślady korozji biologicznej.
Willa „Patria” jest cennym przykładem charakterystycznej dla Józefowa historycznej zabudowy letniskowej. Posiada indywidualny wyraz artystyczny, o czym decyduje urozmaicona, starannie zaprojektowana bryła budynku, relacje między korpusem głównym a werandami, a także bogaty, wykonany różnorodnymi technikami detal architektoniczny. Dawny wygląd budynku widoczny jest w kompozycji reprezentacyjnej fasady o harmonijnej dekoracji elewacji. Budynek wyróżnia się również bogatą dekoracją reliefową o jednorodnej stylistyce inspirowanej bezpośrednio przedstawieniami tańczących kobiet zwanych „tancerkami Borghese” będących reliefem rzymskim z II w. n.e. czy przedstawieniami muz i masek teatralnych.
Willa posiada także znaczne wartości historyczne, ponieważ stanowi świadectwo rozwoju i przemian urbanistycznych wynikających z rozwijającego się ruchu budowlanego podwarszawskich miejscowości letniskowych wzdłuż linii Kolei Nadwiślańskiej. Ponadto przedmiotowy budynek jest przykładem zabudowy willowej w Józefowie, zachowanym bez większych przekształceń zewnętrznych, o zachowanej w wysokim stopniu pierwotnej substancji budowlanej.
Obiekt ten jest również źródłem wiedzy zarówno w zakresie stosowanych rozwiązań materiałowych, konstrukcyjnych oraz stylistycznych, jak również rozwiązań technicznych i funkcjonalnych cechujących budownictwo letniskowe na początku XX w. Ponadto może służyć do analizy budownictwa pod kątem ówczesnych potrzeb materialnych i stylu życia zamożnych obywateli stolicy inwestujących w nieruchomości podwarszawskie.
Źródło: MWKZ