W ostatnich dniach zbiornik Racibórz Dolny jest na ustach całej Polski. 185 mln m sześc. pojemności, 26,3 km kw. powierzchni i 11 m głębokości. Wielu nazywa go „olbrzymem”. Niewątpliwie budzi on podziw i cieszy się uznaniem. Potwierdził swoje możliwości, chroniąc przed powodzią ok. 600 km kw. i blisko 2,5 mln mieszkańców. Wielka woda nie zalała m.in. Opola czy Wrocławia, jak miało to miejsce w przeszłości.
Zbiornik w Raciborzu – największy zbiornik przeciwpowodziowy w Polsce zdał swój najtrudniejszy egzamin. Zbiornik uratował Opole i Wrocław przed zalaniem. Wały zbiornika o wysokości 11 m wytrzymały napór wody równy ciężarowi pociągu towarowego składającego się z 12 000 wagonów.
Gratulujemy całemu zespołowi kontraktu, który zbudował ten niezwykle ważny obiekt w zakresie krytycznej infrastruktury przeciwpowodziowej.
Jak powstawał ten gigantyczny obiekt? Zapraszamy na FILM przygotowany przez generalnego wykonawcę tej inwestycji, firmę Budimex S.A.:
"Zbiornik przeciwpowodziowy Racibórz Dolny na rzece Odrze w woj. śląskim (polder)"
Historia Zbiornika Racibórz Dolny:
Nad koncepcją zbiornika zaczęto zastanawiać się ponad 100 lat temu, po przejściu katastrofalnej powodzi w 1880 r. Pierwsze, powstałe do lat 60-tych XX wieku, opracowania zakładały budowę wielozadaniowego zbiornika o objętościach od 290 mln m3 do 695 mln m3. Zakładały one zalanie doliny Odry od Raciborza do Bohumina, na obszarze od 71 km2 do 102 km2. Jednakże skala tych inwestycji okazała się zbyt wielka, aby ją sfinansować w normalnych cyklach realizacyjnych. Dlatego w połowie lat 70-tych, opracowano kolejną wersję rozwiązania przestrzennego i technicznego, która jest obecnie realizowana. Opiera się ona na skojarzeniu etapowej budowy zbiornika z sukcesywnym wyeksploatowaniem kruszywa w obrębie jego przyszłej czaszy. Dzięki takiemu postępowaniu, mającemu znamiona rekultywacji terenów zdewastowanych eksploatacją kruszywa, można maksymalizować pojemność zbiornika równolegle z prowadzeniem pełnej rewaloryzacji terenów rolnych, leśnych i zasiedlonych na jego obrzeżach.
Koncepcja ta zakładała budowę dwuczęściowego zbiornika, przystosowanego do żeglugi śródlądowej, w klasie odpowiadającej Kanałowi Odra-Dunaj. Docelowa pojemność całego kompleksu miała osiągnąć 350 mln m3, a kształt i pojemność wynikać z powierzchni terenu przeznaczonego pod zbiornik oraz zakresu eksploatacji kruszywa i wykorzystania nadkładu. Wykonane opracowania zakładały budowę wielozadaniowego zbiornika, który miał służyć ochronie przeciwpowodziowej, poprawie warunków żeglugowych, zaopatrzeniu w wodę, energetycznemu wykorzystaniu stopnia piętrzącego i rekreacji.
Dopiero po 1997 r. zrewidowano założenia budowy zbiornika Racibórz, uznając za najważniejszą jego rolę w ochronie przeciwpowodziowej Doliny Odry od Raciborza do Wrocławia. Temu celowi podporządkowana jest obecna koncepcja, zakładająca następujące etapowanie budowy:
Etap I – zrealizowana budowa pold/eru „Buków” o powierzchni około 8 km2 i pojemności maksymalnej 50 mln m3. Wydanie decyzji o pozwoleniu na użytkowanie nastąpiło z końcem 2000 roku, natomiast trwały jeszcze roboty budowlane które zakończono w IV kwartale 2001 r. Polder zapewnia redukcję najwyższych fal powodziowych o 10-14%. Polder spełnił planowane zadanie przejmując w 2010 roku ponad 50 mln m3 wód powodziowych płynących rzeką Odrą, ograniczając w ten sposób wielkość fali powodziowej.
Etap II – budowa suchego zbiornika p. powodziowego „Racibórz Dolny” o pojemności 185 mln m3 przy aktualnej topografii terenu. Zbiornik zapewnia redukcję fali powodziowej z 1997 r. Q=3120 m3/s do wielkości 1538 m3/s przy dysponowaniu 48 godzinną prognozą dopływu lub do wielkości około 1800 m3/s przy 24 godzinnej prognozie dopływu do zbiornika.
Zakłada się, że Zbiornik Racibórz Dolny zapewni skuteczną ochronę poprzez zapewnienie retencji powodziowej, która umożliwi znaczne obniżenie przepływów poniżej, a tym samym zwiększy się skuteczność istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej (możliwość spłaszczenia fali powodziowej), jak również przez opóźnienie momentu dojścia kulminacji fali odrzańskiej do Nysy Kłodzkiej, a przez to zmniejszenie prawdopodobieństwa nałożenia się dwóch kumulacji fal.
Lokalizacja Projektu:
Zbiornik Racibórz Dolny mieści się w granicach województwa śląskiego, na terenach należących do miasta Raciborza oraz gmin Krzyżanowice, Kornowac, Lubomia i Gorzyce. Obiekt ten zajmie powierzchnię 2626 ha, na której znajdować będzie się czasza zbiornika, obwałowania, kanał zrzutowy oraz obiekty melioracyjne regulujące stosunki wodne na przyległym terenie. Zbiornik Racibórz Dolny zajmuje tereny od mostu drogowego w Krzyżanowicach, aż za rozgałęzienie rzeki Odry na Odrę Miejską i Kanał Ulgi w Raciborzu. Na obszarze tym znajdują się użytki rolne, lasy, użytki kopalne oraz byłe tereny osiedlowe wysiedlanych wsi – Nieboczowów i Ligoty Tworkowskiej zamieszkałych wcześniej przez ok. 240 rodzin.
Cel Projektu:
Głównym celem budowy suchego zbiornika przeciwpowodziowego (polderu) na Odrze było zapewnienie ochrony przeciwpowodziowej dla ponad 1,3 mln ludności zamieszkującej na terenie województw śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego. Inwestycja umożliwiła również realizację jednego z celów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23 października 2007 r. (Dyrektywy 2007/60/WE), w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, którym jest minimalizowanie ryzyka powodziowego i ograniczanie skutków powodzi.
Spodziewane efekty inwestycji:
Wezbrania do wielkości Q=1210 m3/s (przepływ dozwolony ze względów ekologicznych, o prawdopodobieństwie 5%, czyli woda zdarzająca się średnio co dwadzieścia lat) będą przepuszczane przez zbiornik bezpośrednio, bez spiętrzenia. Poza wezbraniami zbiornik nie będzie napełniony (poza akwenami wyrobisk i samej Odry). Redukcji będą podlegały jedynie fale powodziowe o kulminacjach wyższych niż przepływ dozwolony Q=1210 m3/s ustalony w raporcie o oddziaływaniu na środowisko dla odcinka Odry poniżej Raciborza. Fale o kulminacji do 2400 m3/s (jest to przepływ o prawdopodobieństwie przewyższenia 0,2% – zbliżony do miarodajnego) będą przez zbiornik redukowane do poziomu przepływu dozwolonego Q=1210 m3/s. Większe fale jak np. fala powodziowa zbliżona do katastrofalnej z roku 1997, szacowanej na 3120 m3/s, będzie redukowana do 1538 m3/s.
Finansowanie Projektu:
Źródłami finansowania inwestycji były:
- pożyczka Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) (umowa pożyczki zawarta pomiędzy Rządem RP a Bankiem z 11.05.2007 roku) – kwota dofinansowania wynosi 283,6 mln zł;
- kredyt Banku Rozwoju Rady Europy (umowa kredytu zawarta pomiędzy Rządem RP a Bankiem z 11.05.2007 roku) – kwota dofinansowania wynosi 489,84 mln zł;
- środki towarzyszące Budżetu Państwa – kwota dofinansowania wynosi 117,2 mln zł;
- środki Unii Europejskiej (umowa o dofinansowanie zawarta pomiędzy Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej a Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Gliwicach z dnia 29.06.2016 roku) dotycząca dofinansowanie Projektu „Zbiornik przeciwpowodziowy Racibórz Dolny na rzece Odrze w województwie śląskim (polder)” w ramach działania 2.1 Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska oś priorytetowa II Ochrona Środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020 – kwota dofinansowania wynosi 667,04 mln zł;
- środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – kwota dofinansowania wynosi 41,6 mln zł;
- współfinansowanie (BPUE) – 280,64 mln zł;
- RP rezerwa celowa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych – 3 mln zł;
- PdO2006 – 9,28 mln zł;
- RP pozostałe – 6,36 mln zł.
Parametry techniczne:
Elementy budowlane polderu:
Obiekt nr 1 – zapora czołowa wraz z budowlą przelewowo-spustową, umożliwiającą właściwe sterowanie przepływami wód powodziowych przez zbiornik oraz Upust do Odry miejskiej, kanał dopływowy i odpływowy.
Obiekt nr 2 – zapora lewobrzeżna wraz z urządzeniami towarzyszącymi, przełożonym korytem rzeki Psiny poza czasze zbiornika, Rów Tworkowski, rozdział wód rzeki Psiny.
Obiekt nr 3 – zapora prawobrzeżna wraz z urządzeniami towarzyszącymi, zbiornikami: Syrynka, Pogrzebień, Lubomia, Buków oraz przepompowniami Lubomia i Buków.
Obiekt nr 4 – zaplecze eksploatacyjne zbiornika.
Obiekt nr 5 – czasza zbiornika z wyspami i kompensacją przyrodniczą.
Podstawowe parametry techniczne zbiornika:
- poziom korony zapory 197,5 m n.p.m.,
- maksymalny poziom piętrzenia – 195,2 m n.p.m.,
- objętość wody przy maksymalnym piętrzeniu – 185 mln m3,
- maksymalna powierzchnia zwierciadła wody – 26,3 km,
- długość całkowita zapór ziemnych – 22,4 km,
- maksymalna wysokość zapór ziemnych – 11,1 m.
Zbiornik został ukształtowany przez wybudowanie zapory czołowej oraz zapór bocznych lewobrzeżnej i prawobrzeżnej, tworzących czaszę zbiornika. W zaporze głównej znajduje się Budowla Przelewowo-Spustowa z zamknięciami regulacyjnymi jak również budowla upustowa do Odry Miejskiej. Wyprowadzony z dolnego stanowiska Budowli Przelewowo-Spustowej kanał zrzutowo-odpływowy włączony został do Kanału Ulgi, będącego pasem Odry prowadzącym wody po wschodnich obrzeżach miasta Raciborza.