Prezydent podpisał nowelizację ustawy o ochronie zabytków w Polsce

Prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – poinformowała Kancelaria Prezydenta. Celem ustawy jest wprowadzenie nowych i zmiana obowiązujących przepisów regulujących amatorskie poszukiwania zabytków.

"W ustawie określono, że ten, kto w wyniku poszukiwań znalazł lub pozyskał przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym albo innym zabytkiem ruchomym, jest obowiązany zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków" – informuje Kancelaria Prezydenta.

Ustawa określa między innymi obowiązki poszukiwacza w przypadku odnalezienia przedmiotów co do których istnieje przypuszczenie, że są one zabytkami archeologicznymi. Jednym z nich jest poinformowanie właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków i wstrzymanie poszukiwań.

Przepisy zobowiązują wojewódzkich konserwatorów zabytków w terminie 30 dni do oceny, czy znaleziony lub pozyskany przedmiot jest zabytkiem, i informuje zawiadamiającego o ustaleniach i dalszych działaniach co do znalezionego przedmiotu.

Osobom, które odkryły w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych, znalazły lub pozyskały zabytek archeologiczny, przysługuje nagroda pieniężna albo dyplom, jeżeli dopełniły obowiązków wynikających z ustawy. Warunkiem jest posiadanie przez zabytek archeologiczny szczególnej wartości historycznej, artystycznej lub naukowej. Wartość przyznanej nagrody pieniężnej nie może być wyższa niż dwudziestopięciokrotność kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku kalendarzowym. W wyjątkowych wypadkach, gdy zabytek archeologiczny posiada oprócz szczególnej wartości historycznej, artystycznej lub naukowej także znaczną wartość materialną, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków wysokość nagrody pieniężnej może zostać podwyższona do trzydziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

W świetle nowelizacji poszukiwania ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych może prowadzić osoba pełnoletnia pod warunkiem posiadania zgody właściciela nieruchomości i posiadacza nieruchomości oraz po dokonaniu zgłoszenia poszukiwań do rejestru poszukiwań. Zgłoszenia poszukiwań dokonuje się przed rozpoczęciem poszukiwań za pomocą aplikacji mobilnej udostępnionej przez ministra do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Ustawa zabrania poszukiwań na obszarze zabytków wpisanych do rejestru wraz z otoczeniem lub ujętymi w ewidencji zabytków i w odległości mniejszej niż 10 metrów od nich; będących zabytkami uznanymi za pomnik historii; parków kulturowych; cmentarzy, dawnych cmentarzy, mogił i grobów wojennych oraz miejsc kaźni; Pomników Zagłady i ich stref ochronnych. Poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych przy użyciu urządzenia elektronicznego lub technicznego wbrew przepisom ustawy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 maja 2024 r.

Źródło: Polska Agencja Prasowa

Nowelizacja ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2020 r. poz. 282, 782 i 1378) ma charakter przekrojowy. Obejmuje zarówno unormowanie całych kompleksów zagadnień, jak i drobne korekty w dotychczasowych przepisach.

Najważniejsze problemy, które projekt identyfikuje:

1. Przeciążenie wojewódzkich urzędów ochrony zabytków. Pracownicy organów konserwatorskich szczebla wojewódzkiego, których w skali całego kraju jest siedmiuset kilkudziesięciu, obsługują ponad 100 tysięcy różnych postępowań administracyjnych rocznie.

2. Brak możliwości wsparcia środkami budżetu państwa podmiotów zobowiązanych do opieki nad zabytkami ujętymi w wojewódzkiej ewidencji zabytków.

3. Dotąd na Listę Skarbów Dziedzictwa nie został wpisany żaden zabytek. Świadczy to niewątpliwie o nieprzydatności Listy Skabów Dziedzictwa jako formy ochrony zabytków. Ochronę najcenniejszych ruchomych zabytków kultury należy realizować przede wszystkim poprzez nabywanie ich z rąk prywatnych i włączanie do zbiorów publicznych;

4. Obecnie jedynie część ok. 15% zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków wyposażona jest w znak informujący, że dany obiekt jest zabytkiem i podlega ochronie prawnej. Biorąc pod uwagę oddziaływanie prewencyjne ww. oznaczeń, taka sytuacja jest niekorzystna.

5. Brak możliwości przeniesienia (cesji) wydanego pozwolenia uprawniającego do prowadzenia określonych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz pozwolenia na wywóz zabytku za granicę, na inny podmiot, który uzyskał tytuł prawny do tego zabytku.

6. Instytucja ochrony tymczasowej zabytku w toku postępowania o wpis do rejestru zabytków (art. 10a) nie przewiduje odstępstw od zakazu podejmowania działań, które mogłyby naruszyć substancję zabytku, w trakcie postępowania o wpis zabytku do rejestru zabytków. W określonych sytuacjach możliwość uchylenia ustawowego zakazu w drodze aktu indywidualnego może być niezbędne nawet z punktu widzenia trwałości samego zabytku.

7. Część obowiązków wynikających z ustawy albo decyzji wydanych na jej podstawie nie jest sankcjonowana, ani karą administracyjną, ani kryminalną (np. naruszenie zakazu wynikającego z art. 10a, czy niezastosowanie się do treści decyzji przewidzianej w art. 46 ust. 1 lub 47a ust. 3).

8. Organy ochrony zabytków nie biorą udziału w elektronicznej wymianie informacji z centralną bazą danych ksiąg wieczystych. Nieograniczony dostęp do ww. bazy ułatwiłby organom ochrony zabytków dokonywanie czasochłonnych ustaleń, komu i jakie przysługują prawa do danej nieruchomości.

Istota rozwiązań ujętych w projekcie:

Projektowana ustawa przewiduje:

1) uproszczenie możliwe dużej liczby procedur realizowanych przez wojewódzkich konserwatorów zabytków przez zmniejszenie liczby spraw prowadzonych w postępowaniu administracyjnym i załatwianych w formie decyzji administracyjnych. Część spraw obecnych pozwoleń konserwatorskich zostanie przeniesiona do procedury zgłoszenia. Efektem proponowanych zmian będzie skrócenie czasu oczekiwania na załatwienie sprawy w urzędzie konserwatorskim;

2) rozszerzenie możliwości udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie na zabytki ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków;

3) uchylenie przepisów o prowadzeniu Listy Skarbów Dziedzictwa;

4) oznakowanie zabytku nieruchomego przekształci się w obowiązek, a odpowiedzialnym za jego realizację - umieszczenie znaku i utrzymywanie go w należytym stanie, będzie właściciel albo zarządca zabytku nieruchomego;

5) wprowadzenie podstawy prawnej do wydawania decyzji o przeniesieniu pozwolenia na inną niż jego pierwotny adresat;

6) wyłączanie ogólnego zakazu podejmowania prac, robót lub innych działań, zawartego w art. 10a ust. 1 na zasadzie pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Zmiana instytucji ochrony tymczasowej polega również na wyłączeniu spod zakazu, robót budowlanych, co do których wojewódzki konserwator zabytków wyraził pozytywne stanowisko uzgadniając w trybie art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2020 r. poz. 1333, 2127 i 2320 oraz z 2021 r. poz. 11 i 234), decyzję o pozwoleniu na budowę albo wydając pozwolenie na prowadzenie robót budowlanych na obszarze wpisanego do rejestru historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego albo historycznego zespołu budowlanego;

7) wprowadzenie sankcji administracyjnej za prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych wbrew zakazowi określonemu w art. 10a ust. 1 pkt 1-3 (po wszczęciu postępowania w sprawie wpisu zabytku do rejestru) oraz pomimo ich wstrzymania na podstawie art. 46 ust. 1 albo art. 47a ust. 3;8) włączenie organów ochrony zabytków do kręgu tych podmiotów, którym Minister Sprawiedliwości może zezwolić na wielokrotne, nieograniczone w czasie wyszukiwanie ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych.