Kolejna nastawnia kolejowa w Warszawie zostanie zabytkiem. Po wpisanej niedawno do rejestru zabytków nastawni na dworcu Warszawa Zachodnia, teraz ochronę konserwatorską zyskał podobny obiekt. Nastawnia znajdująca się przy dworcu Warszawa Wschodnia została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego.
Prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego nastawnię dysponującą WSD/WSP przy ul. Chodakowskiej 100 w Warszawie, w rejonie stacji kolejowej Warszawa Wschodnia, Nastawnia dysponująca Warszawa Wschodnia Dalekobieżna i Pasażerska (WSP) znajduje się w rejonie stacji Warszawa Wschodnia. Przeznaczona jest do kierowania i nadzoru ruchu pociągów. Najprawdopodobniej oddana została do użytku wraz z nowym dworcem kolejowym w latach 1962-69. Znajduje się po wschodniej stronie stacji kolejowej, w sąsiedztwie wzniesionego w latach 70. XlX w. budynku warsztatów Kolei Warszawski Terespolskiej. Projekt nastawni WSD/WSP powstał w Biurze Projektów Kolejowych, najprawdopodobniej jego autorem był inż. Zygmunt Kęska.
Nastawnia składa się z głównego pomieszczenia w kształcie spłaszczonego cylindra o średnicy ok.12 m osadzonego na żelbetowym trzonie o wysokości ok. 13 m (łączna wysokość budynku to ok. 16,5 m). Komunikację pionową zapewnia klatka schodowa o żelbetowych stopniach oraz wtórna zewnętrzna stalowa drabina ewakuacyjna usytuowana od strony zachodniej.
W nastawni zachował się czytelny układ funkcjonalno-przestrzenny z główną salą oraz usytuowanymi we wschodniej części budynku: pomieszczeniem socjalnym doświetlonym pasem niskich okien, niewielkim korytarzem prowadzącym na klatkę schodową i pomieszczeniem sanitarnym. Pośrodku sali dyspozytorni ruchu znajduje się niewielki drewniany podest, poniżej, po stronie północnej i południowej dwa pulpity nastawcze urządzeń przekaźnikowych sterowania ruchem kolejowym, sufit w pomieszczeniu wykonano z układanych wachlarzowo płyt pilśniowych. Ponadto zachowała się oryginalna stolarka drzwiowa do pomieszczeń zaplecza socjalnego.
Nastawnia kolejowa posiada wartości artystyczne i naukowe, uzasadniające objęcie jej wpisem do rejestru zabytków nieruchomych. Modernistyczny budynek nastawni został zrealizowany w podobnym czasie (1969) oraz stylistyce, co wielokrotnie nagradzany budynek dworca Warszawa Wschodnia i stanowi element powojennego zagospodarowania stacji Warszawa Wschodnia Dalekobieżna i Pasażerska.
Projekt budynku podporządkowany został jego przeznaczeniu, tj. zapewnieniu optymalnych warunków obserwacji ruchu pociągów. Wytypowany na potrzeby nastawni oraz przekaźnikowi teren pomiędzy torami i ograniczony od strony wschodniej historycznym budynkiem warsztatów Kolei Warszawski Terespolskiej był niewielki i dawał ograniczone możliwości realizacji projektu. Koncepcja zakładała wyniesienie pomieszczenia nastawni powyżej istniejących zabudowań poprzez zastosowanie żelbetowych słupów. Przyjęte założenie pozwoliło na realizację nowatorskiego i śmiałego architektonicznie projektu, wyróżniającego się czytelną konstrukcją, umiejętnym zestawieniem brył, kontrastowym zestawieniem linii horyzontalnych (płyty stropowe, pas okienny, zadaszenie cylindra nastawni) i wertykalnych (słupy i okna żelbetowego trzonu budynku), przełamanych dzięki wprowadzeniu krótkich wsporników dolnej płyty stropowej czy przesunięciu cylindra nastawni względem pionu klatki schodowej.
Budynek na stałe wpisał się w krajobraz architektoniczny stacji kolejowej Warszawa Wschodnia. Istotna jest również wartość naukowa budynku, wyrażająca się w warstwie materialnej budynku i w nowatorstwie projektu architektonicznego wykorzystującego konstrukcję żelbetową, a także unikatowej koncepcji realizowanej przez koleje państwowe w latach 60. XX w.
Niewielki budynek nastawni stanowi świadectwo świadomości projektanta, który szanując przedwojenne nawarstwienia (układ torowy, budynek warsztatów kolejowych) potrafił zaprojektować budynek, który z powodzeniem wykorzystywany jest do dnia dzisiejszego, zachowuje swoje utylitarne wartości, a jednocześnie stanowi przykład ikonicznej architektury. Nastawnia WSD/WSP stanowi doskonałe źródło wiedzy na temat architektury modernizmu lat. 60 XX w.
Źródło: Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków