Ponad 200 mln zł na kompleksowe działania renaturyzacyjne i retencyjne w zlewni rzeki Nidy

Ponad 200 mln zł przeznaczą Wody Polskie na kompleksowe działania renaturyzacyjne i retencyjne w zlewni rzeki Nidy do 2032 roku. Realizacja prośrodowiskowych projektów będzie możliwa dzięki wsparciu środków finansowych z Unii Europejskiej i Banku Światowemu oraz szerokiej współpracy z instytucjami przyrodniczymi i naukowymi. Renaturyzacja zlewni Nidy jest prowadzona od 2019 roku.

Kompleksowe działania renaturyzacyjne obejmą większość zlewni Nidy w województwie świętokrzyskim, której powierzchnia liczy ponad 3800 kilometrów kwadratowych. Wody Polskie planują zrealizować 15 zadań o wartości prawie 205 mln zł, które będą polegać na odtwarzaniu naturalnych terenów zalewowych, korytarzy ekologicznych, a także siedlisk cennych gatunków ryb, małży i płazów. Pozyskanie wszystkich niezbędnych funduszy pozwoli zakończyć wszystkie zadania, zgodnie z harmonogramem, do 2032 roku. Warto podkreślić, że prośrodowiskowe działania są już w trakcie realizacji i możemy oglądać ich pierwsze efekty.

Renaturyzacja zlewni Nidy – zakres działań

W ramach działań inwestycyjnych Wody Polskie zlikwidują lub udrożnią istniejące bariery migracyjne i sztuczne ograniczenia dla organizmów wodnych. Nastąpi również odtworzenie i zwiększenie retencji dolinowej w zlewni Nidy m.in. przez likwidację istniejących obwałowań, aktywację starorzeczy i wykorzystanie naturalnych obszarów zalewowych znajdujących się w dolinie Nidy. 

Projekty zakładają wykonanie robót rozbiórkowych związanych z likwidacją jazów i progów piętrzących, rozbiórki istniejących odcinków obwałowań, przepustów wałowych i drogowych, elementów sieci rowów odwadniających wraz z urządzeniami. Przewiduje się także wykonanie robót budowlano-montażowych związanych z budową przepławek, budową nowych odcinków obwałowań i przepustów, budową i przebudową dróg dojazdowych do obiektów, rozbudową ramp wałowych, przebudową starorzeczy i rowów melioracyjnych, montażem klap na przepustach wałowych oraz montażem urządzeń pomiarowych. 

Renaturyzacja zlewni Nidy – cele działań

Ważnym celem działań renaturyzacyjnych, z punktu widzenia zmian klimatu i wyzwań związanych z coraz częstszymi suszami i powodziami, będzie zwiększenie retencji zlewniowej i dolinowej rzeki Nidy oraz poprawa stabilizacji łożyska rzeki i zakłóconych stosunków wodnych. Odtworzenie naturalnych terenów zalewowych zwiększy odporność zlewni na skutki suszy, a także wzmocni poziom ochrony przeciwpowodziowej.

Kolejnym kluczowym celem będzie poprawa stanu wód i rozwój bioróżnorodności w zlewni. Wody Polskie udrożnią i przywrócą ciągłość korytarza ekologicznego obejmującego dolinę rzeki Nidy wraz z głównymi dopływami, przez likwidację barier rzecznych i przywrócenie swobodnego przepływu wód. Działania poprawią warunki bytowe wybranych ryb słodkowodnych oraz poprawią stan populacji płazów występujących w dolinach rzek. Z kolei renaturyzacja siedlisk pozwoli na zwiększenie populacji rzadkich i zagrożonych małż słodkowodnych. W końcu możliwe będzie uzyskanie i zachowanie dobrego stanu ekologicznego wód ze szczególnym uwzględnieniem obszarów Natura 2000 i innych form ochrony przyrody oraz poprawa warunków siedliskowych dolin rzecznych na wybranych obszarach Natura 2000.

Działania będą miały też swój wymiar społeczny. Zlewnia Nidy stanie się bardziej atrakcyjna przyrodniczo i turystycznie, co poprawi komfort życia mieszkańców, a także wpłynie na zwiększanie świadomości ekologicznej.

Renaturyzacja zlewni Nidy – aktualnie realizowane działania

Wody Polskie realizują aktualnie projekt pn. „Odbudowa różnorodności biologicznej doliny Nidy, poprzez odbudowę korytarzy ekologicznych i zwiększenie retencji gruntowej” w ramach programu Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej 2021-2027. Wartość projektu to 90 mln zł, natomiast otrzymane dofinansowanie z UE, na podstawie umowy z NFOŚiGW z sierpnia 2024 roku, to 76,5 mln zł. Projekt rozpoczął się w październiku ubiegłego roku, a jego zakończenie jest planowane na marzec 2028 roku.

Projekt obejmuje realizację 6 zadań:

• zwiększenie retencji powierzchniowej i wgłębnej w miejscowości Umianowice,

• przywrócenie drożności korytarza ekologicznego rzeki Nidy i jej dopływów - udrożnienie barier migracyjnych dla organizmów wodnych na rzece Nida i Brzeźnica,

• przywrócenie drożności korytarza ekologicznego rzeki Mierzawa - udrożnienie barier migracyjnych dla organizmów wodnych na rzece Mierzawa,

• rewitalizację starorzecza rzeki Nidy w miejscowości Brzeźno,

• rewitalizację zalewu pińczowskiego oraz starorzeczy rzeki Nidy w rejonie oczyszczalni miasta Pińczów,

• renaturyzację delty śródlądowej rzeki Nidy.

Efektem wykonanych zadań będzie m.in. udrożnienie ekologiczne rzeki Nidy i Mierzawy, odtworzenie starorzeczy Nidy, rewitalizacja Zalewu Pińczowskiego, oraz utworzenie naturalnych obszarów zalewowych o łącznej powierzchni 400 ha, co będzie miało przełożenie na zwiększenie retencji dolinowej rzeki Nidy i wzmocnienie ochrony przeciwpowodziowej przez obniżenie poziomu wód wezbraniowych.

Renaturyzacja zlewni Nidy – planowane działania w ramach projektu LIFE Spawn

W ramach projektu pn. „Renaturyzacja i ochrona siedlisk rzecznych dla zachowania zagrożonych małży słodkowodnych - LIFE SPAWN w zakresie zwiększenia bioróżnorodności rzek i cieków wodnych poprzez likwidację barier rzecznych i przywrócenie swobodnego przepływu wód” Wody Polskie planują likwidację 9 barier na rzece Mierzawie oraz 1 bariery na rzece Wierna Rzeka.

Pozwoli to na przywrócenie naturalnego biegu rzek w dorzeczu Nidy oraz poprawienie jakości siedlisk rzadkich i zagrożonych małży słodkowodnych oraz biocenotycznie z nimi powiązanych gatunków zagrożonych ryb, umożliwiając zwiększenie ich populacji.

Wody Polskie są współbeneficjentem projektu, który ma być realizowany przez Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych w Kielcach we współpracy z instytucjami naukowymi z Polski i zagranicy. Szacunkowy koszt działań realizowanych przez Wody Polskie to 7,5 mln zł. Wniosek o dofinansowanie został złożony we wrześniu 2024 roku. Pozyskanie funduszy pozwoli rozpocząć realizację projektu w październiku bieżącego roku. Realizacja działań wszystkich zaangażowanych stron ma potrwać do marca 2031 roku.

REKLAMA

Renaturyzacja zlewni Nidy – planowane działania w ramach projektu Banku Światowego

Dużym planowanym przez Wody Polskie projektem jest „Renaturalizacja i poprawa zdolności retencyjnych zlewni rzeki Nidy”. Zgodnie z założeniami projekt miałby zostać sfinansowany ze środków Banku Światowego, a jego łączna wartość przekroczyłaby 107 mln zł (ponad 47 mln zł w zakresie podstawowym i 60 mln zł w zakresie rozszerzonym). Wody Polskie planują złożyć wnioski o dofinansowanie jeszcze w tym roku. Po pozyskaniu funduszy, realizacja działań potrwałaby do 2032 roku.

Projekt obejmuje realizację 8 zadań:

• odtworzenie retencji dolinowej doliny rzeki Nidy w miejscowości Korytnica,

• zwiększenie retencji dolinowej rzeki Nidy w rejonie miejscowości Kolonia Parcela – (polder Skowronów),

• zwiększenie retencji dolinowej rzeki Nidy w rejonie miejscowości Mokrsko Górne – (polder Mokrsko),

• fragmentaryczną rozbiórkę prawobrzeżnych wałów przeciwpowodziowych w rejonie miasta Pińczów w kierunku miejscowości Michałów – (polder Michałów),

• poprawę warunków środowiskowych w górnych partiach zlewni rzeki Nidy – zlewnia Białej Nidy (cz. I)

• poprawę warunków środowiskowych w górnych partiach zlewni rzeki Nidy – zlewnia Białej Nidy (cz. II)

• zwiększenie retencji dolinowej rzeki Nidy pomiędzy miejscowościami Rębów – Motkowice (polder Kliszów)

• likwidację barier migracyjnych na rzece Wierna Rzeka.

Efektem wykonanych zadań będzie udrożnienie ekologiczne rzeki Mierzawy, Wiernej Rzeki, Białej Nidy i Lipnicy oraz utworzenie naturalnych obszarów zalewowych o łącznej powierzchni ponad 900 ha, co będzie miało przełożenie na zwiększenie retencji dolinowej rzeki Nidy i wzmocnienie ochrony przeciwpowodziowej przez obniżenie poziomu wód wezbraniowych.

Renaturyzacja zlewni Nidy – zrealizowane działania

W latach 2019-2024 Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych w Kielcach we współpracy z Instytutem Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Uniwersytetem Rolniczym im. H. Kołłątaja w Krakowie oraz Lasami Państwowymi zrealizował projekt LIFE4Delta.

Głównym celem projektu była poprawa warunków wodnych śródlądowej delty Nidy dla przywrócenia unikatowych walorów przyrodniczych i odtworzenia warunków siedliskowych dla cennych gatunków zwierząt wodno-błotnych. Dzięki realizacji działań m.in. udrożniono ekologicznie ponad 20 km rzek oraz zrewitalizowano ok. 10 ha rozlewisk. Projekt o wartości ponad 23 mln zł został dofinansowany ze środków UE w ramach programu LIFE.

Zlewnia rzeki Nidy – przykład sukcesu działań renaturyzacyjnych

W piątek, 28 lutego 2025 r., w Ośrodku Edukacji Przyrodniczej w Umianowicach odbyło się spotkanie z wiceprezesem Wód Polskich Mateuszem Balcerowiczem. W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele różnych instytucji zaangażowanych w renaturyzację rzek: Okręgu Polskiego Związku Wędkarskiego w Kielcach, Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Zarządu Zlewni w Kielcach, Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk oraz Zespołu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych.

To ważny krok w kierunku kompleksowej ochrony i przywracania naturalnych funkcji rzek. Coraz więcej instytucji dostrzega, jak kluczowe jest nie tylko wdrażanie dużych projektów, ale także czerpanie z doświadczeń oddolnych inicjatyw. Łączenie sił pozwala działać skuteczniej i na większą skalę.

Zrównoważone gospodarowanie wodami, uwzględniające ekohydrologię i dążące do poprawy stanu ilościowego i jakościowego wód jest jednym z kluczowym narzędzi w adaptacji gospodarki wodnej do zmian klimatu, zwiększenia bezpieczeństwa wodnego ludzi i ochrony środowiska naturalnego. 

Działania renaturyzacyjne w zlewni Nidy są ważnym elementem w adaptacji do zmian klimatu i wpisują się w cele związane z poprawą stanu wód, ochroną przed skutkami suszy i redukcją zagrożenia powodziowego. Realizacja kompleksowego projektu przyniesie korzyści społeczne, środowiskowe i gospodarcze.